Kto powinien unikać stosowania tabletki „dzień po”? Przeciwwskazania antykoncepcji awaryjnej
Kiedy można zastosować antykoncepcję awaryjną? W jakich sytuacjach tabletka „dzień po” nie będzie właściwym wyborem? Kto nie powinien sięgać po tę metodę antykoncepcji? W tym artykule postaramy się rozwiać te i inne wątpliwości.
💊 Szybka konsultacja z e-receptą
Spis treści
Kiedy tabletki „dzień po” są odpowiednie?
Poniżej zostały wymienione najczęstsze sytuacje będące wskazaniem do zażycia tabletki „dzień po”:
- zsunięcie się, pęknięcie lub nieprawidłowe zastosowanie prezerwatywy;
- ominięcie lub opóźnienie przyjęcia tabletki antykoncepcyjnej (należy zapoznać się z ulotką producenta dołączoną do opakowania leku, aby poznać zalecane postępowanie w przypadku pominięcia lub opóźnienia dawki);
- sytuacje uniemożliwiające wchłonięcie się dawki antykoncepcji doustnej np. wymioty (należy zapoznać się z ulotką producenta dołączoną do opakowania leku, aby poznać zalecane postępowanie w tym przypadku);
- stosowana globulka dopochwowa nie uległa rozpuszczeniu;
- wypadnięcie wkładki wewnątrzmacicznej;
- odklejenie plastra antykoncepcyjnego (należy zapoznać się z ulotką producenta dołączoną do opakowania leku, aby poznać zalecane postępowanie w tym przypadku);
- ominięcie powtórnej dawki zastrzyku antykoncepcyjnego;
- niezastosowanie żadnego ze środków antykoncepcyjnych przed lub w trakcie stosunku;
- u ofiar przemocy seksualnej.
Rodzaje antykoncepcji awaryjnej
W Polsce dostępne są dwa rodzaje tabletek „dzień po”, które różnią się substancją czynną:
- preparaty z lewonorgestrelem – syntetycznym analogiem progesteronu (Livopill, Escapelle);
- preparaty z octanem uliprystalu – syntetycznym modulatorem receptora dla progesteronu (Misstala, EllaOne).
Te pierwsze gwarantują ochronę do 3 dni od odbycia stosunku płciowego bez zabezpieczenia. Skuteczność tabletki z lewonorgestrelem zastosowanej zgodnie z zaleceniami producenta oscyluje w granicach 97%.
W przypadku octanu uliprystalu pacjentka ma aż 5 dni na zażycie preparatu. Charakteryzuje się on również nieznacznie większą efektywnością – ok. 98%.
Niezależnie od zastosowanej substancji czynnej, optymalnym działaniem jest przyjęcie tabletki „dzień po” w ciągu pierwszych 24 godzin – wtedy jej skuteczność będzie największa.
Mechanizm działania
Działanie tabletki „dzień po” opiera się na opóźnieniu owulacji, tak aby nie doszło do uwolnienia komórki jajowej, a w efekcie – nie doszło do jej zapłodnienia. Leki awaryjne powodują również zmiany w błonie śluzowej macicy, co utrudnia zagnieżdżenie się w niej potencjalnie zapłodnionej komórki jajowej. Z tych przyczyn ważne jest, aby leki awaryjne przyjąć możliwie jak najszybciej.
Z każdą godziną mijającą od niezabezpieczonego stosunku, efektywność tabletek „dzień po” maleje, a tym samym – ryzyko rozwoju ciąży rośnie.
💊 Szybka konsultacja z e-receptą
Kto powinien unikać stosowania tabletki „dzień po”?
Zastosowanie antykoncepcji awaryjnej niezgodnie z zaleceniami producenta leku może znacząco obniżać jej skuteczność, dodatkowo narażając pacjentkę na wystąpienie działań niepożądanych. Nie zaleca się przyjmowania tabletek „dzień po”, jeśli:
- czas, który minął od niezabezpieczonego stosunku jest dłuższy niż 5 dni;
- pacjentka stosuje leki będące induktorami enzymu wątrobowego CYP3A4 takie jak przeciwgruźlicze (ryfampicyna, ryfabutyna), przeciwpadaczkowe (fenytoina, fosfenytoina, fenobarbital, prymidon, karbamazepina, okskarbazepina), antyretrowirusowa (efawirenz, newirapina), a także wyciągi z niektórych ziół – szczególnie ziele dziurawca.Wyżej wymienione sytuacje mogą drastycznie obniżyć skuteczność antykoncepcji awaryjnej, zwiększając ryzyko zajścia w ciążę. W takich wypadkach należy skontaktować się z lekarzem celem konsultacji.
Jakie są medyczne przeciwwskazania do stosowania tabletki „dzień po”?
- ciążę lub jej podejrzenie,
- nadwrażliwość na substancję czynną lub którąkolwiek z substancji pomocniczych zawartych w leku,
- ciężką niewydolność wątroby,
- ciężką postać astmy oskrzelowej niedostatecznie kontrolowaną za pomocą doustnych glikokortykosteroidów,
- niediagnozowane krwawienie z dróg rodnych,
- wysokie ryzyko wystąpienia ciąży pozamacicznej.
Nie zaleca się także stosowania tabletek „dzień po” w przypadku:
- występowania ciężkich zespołów złego wchłaniania (np. w przebiegu choroby Leśniowskiego-Crohna),
- stosowania równocześnie dwóch doustnych preparatów antykoncepcji awaryjnej.
💊 Szybka konsultacja z e-receptą
Alternatywy dla osób, które powinny unikać tabletki „dzień po”
Jeśli doszło już do niezabezpieczonego kontaktu seksualnego, kobieta może skontaktować się ze swoim lekarzem ginekologiem celem założenia wkładki domacicznej zawierającej jony miedzi (IUD). Jest najskuteczniejsza z awaryjnych metod antykoncepcji (skuteczność oceniania na ok. 99%) i można ją zastosować do 5 dni po odbyciu stosunku.
Unikanie tabletki „dzień po” – często zadawane pytania
Czy tabletkę „dzień po” można stosować jako regularną formę antykoncepcji?
Tabletki „dzień po” nie powinny być stosowane jako rutynowa forma zapobiegania ciąży. Są one zarezerwowane jedynie dla sytuacji nagłych.
Tabletki „dzień po” nie są tak skuteczne jak stałe metody antykoncepcji. Leki awaryjne oparte są na dużych dawkach substancji wpływających na gospodarkę hormonalną kobiety – o wiele większych niż w klasycznych pigułkach jedno- lub dwuskładnikowych. Regularne używanie ich może być uciążliwe i wpłynąć na zdrowie pacjentki ze względu na ryzyko wywołania szeregu działań niepożądanych.
Nie ma przeciwwskazań do wielokrotnego stosowania tabletki „dzień po” w ciągu życia kobiety, w przypadku kolejnych niezabezpieczonych kontaktów seksualnych.
Warto nadmienić, że przyjęta raz tabletka awaryjna nie zapewnia ochrony podczas kolejnych stosunków w tym samym cyklu miesiączkowym. Do czasu kolejnego cyklu pacjentka powinna kontynuować stosowaną dotychczas antykoncepcję hormonalną oraz stosować prezerwatywy.
W przypadku planowania długoterminowej strategii antykoncepcyjnej, warto skonsultować się z lekarzem. Pomoże on dobrać najodpowiedniejszą i najskuteczniejszą formę antykoncepcji, dostosowaną do indywidualnych potrzeb kobiety.
Czy istnieją jakieś przeciwwskazania lub ograniczenia wiekowe dla stosowania tabletki „dzień po”?
Zarówno preparaty oparte na lewonorgestrelu, jak i na octanie uliprystalu mogą być stosowane przez dojrzałe płciowo pacjentki od 15. roku życia. Należy jednak pamiętać, że o ile niepełnoletnie pacjentki mogą korzystać z ww. leków, to receptę na nie mogą otrzymać jedynie po uzyskaniu przez lekarza zgody opiekuna prawnego.
W przypadku pacjentek poniżej 16. roku życia wymagana jest zgoda jedynie opiekuna prawnego. W wieku między 16. a 18. rokiem życia konieczna będzie tzw. zgoda podwójna – pacjentki oraz rodzica.
Czy kobiety w ciąży powinny unikać stosowania tabletki „dzień po”?
Dotychczas nie stwierdzono teratogennego wpływu doustnej antykoncepcji awaryjnej, niemniej jednak dostępne dane przedkliniczne są bardzo ograniczone – z tego powodu tabletka „dzień po” jest przeciwwskazana do stosowania w ciąży lub w przypadku jej podejrzenia.
W mediach tabletka „dzień po” bywa utożsamiana z lekami poronnymi. Jest to nieprawdziwa informacja. Antykoncepcja awaryjna nie jest tym samym, co tabletki wczesnoporonne i nie spowoduje przerwania rozwijającej się już ciąży.
Czy osoby z chorobami przewlekłymi lub alergią na składniki tabletki „dzień po” mogą ją stosować?
Ze stosowania tabletek „dzień po” powinny zrezygnować pacjentki obciążone:
ciężką niewydolnością wątroby,
ciężką postacią astmy oskrzelowej niedostatecznie kontrolowaną za pomocą doustnych glikokortykosteroidów.
Alergie na jakiekolwiek składniki tabletek „dzień po” stanowią bezwzględne przeciwwskazanie do stosowania preparatu. W takim wypadku pacjentka powinna rozważyć inne skutecznie formy antykoncepcji np. barierowe (prezerwatywa).
Nie zaleca się stosowania produktów leczniczych z octanem uliprystalu lub levonorgestrelem równolegle z lekami będącymi induktorami enzymu wątrobowego CYP3A4 ze względu na wysokie ryzyko interakcji.
Wśród tych preparatów warto wymienić: ryfampicynę, fenytoinę, fenobarbital, karbamazepinę, efawirenz, fosfenytoinę, newirapinę, okskarbazepinę, prymidon, ryfabutynę.
Szczególną uwagę należy zwrócić na preparaty lecznicze oparte na wyciągach z ziół, o których często nie myśli się w kontekście leku, a potrafią wchodzić w niebezpieczne interakcje z innymi stosowanymi środkami farmakologicznymi. Tu należy wymienić ziele dziurawca.
W przypadku wystąpienia wątpliwości dotyczących stosowania tabletek „dzień po” u pacjentek stosujących leki na stałe należy zasięgnąć opinii lekarza – ten oceni czynniki ryzyka oraz indywidualny profil bezpieczeństwa antykoncepcji awaryjnej.
Czy tabletki „dzień po” są dostępne bez recepty? Czy wymagają konsultacji z lekarzem?
W Polsce antykoncepcja awaryjna jest dostępna jedynie na receptę, co wiąże się z koniecznością umówienia wizyty lekarskiej. Nie oznacza to jednak, że konsultacja musi się odbyć ze specjalistą ginekologii – receptę na tabletkę „dzień po” może wystawić lekarz każdej specjalizacji (także rezydent), w tym lekarz podstawowej opieki zdrowotnej. Dzięki temu dostęp do tej formy antykoncepcji jest prostszy.
Dla skuteczności leków awaryjnych najważniejszy jest czas podania. Należy więc skontaktować się z lekarzem możliwie jak najszybciej po ryzykownym kontakcie seksualnym.
Otrzymaną receptę można zrealizować w dowolnej aptece. Lek niestety nie jest refundowany. Pacjentka decydująca się na jego zakup musi liczyć się z wydatkiem oscylującym pomiędzy ok. 40 a 120 zł.
💊 Szybka konsultacja z e-receptą
Bibliografia
Charakterystyka Produktu Leczniczego Escapelle, [online], [dostęp 15.10.2023r.], dostępne pod adresem: http://chpl.com.pl/data_files/2012-10-02_Escapelle_1500_ChPL_GedeonRichter.pdf
Charakterystyka Produktu Leczniczego ellaOne, [online], [dostęp 15.10.2023r.], dostępne pod adresem:https://ec.europa.eu/health/documents/community-register/2014/20141001129545/anx_129545_pl.pdf
Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego „Zastosowanie lewonorgestrelu w antykoncepcji awaryjnej”, [online], [dostęp 15.10.2023r.], dostępne pod adresem: https://www.ptgin.pl/sites/scm/files/2021-09/02.2012%20-%20W%20TRAKCIE%20AKTUALIZACJI%20-%20Zastosowanie%20lewonorgestrelu%20%20w%20antykoncepcji%20awaryjnej.pdf
Strona internetowa Światowej Organizacji Zdrowia, [online], [dostęp 15.10.2023r.], dostępne pod adresem: https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/emergency-contraception
